Wiemy już, że każdy organizm ma swój własny charakterystyczny zestaw chromosomów, który nazywamy kariotypem i zawarte w nich geny decydują o tym, jak będzie wyglądał dany organizm. Ale co decyduje o płci człowieka? Gen? Chromosom? Czy może coś innego? O tym właśnie dowiesz się w tym artykule.
Zarówno kobiety jak i mężczyźni mają po 23 pary chromosomów. Bez względu na płeć w 22 parach znajdują się te same geny odpowiadające za budowę i funkcjonowanie organizmu. Te chromosomy nazywamy autosomalnymi. Z kolei ostatnia para chromosomów nazywana jest chromosomami płci, gdyż to właśnie od niej zależy jaką płeć ma dany organizm. U kobiet są to dwa chromosomy XX, u mężczyzn jeden X a drugi Y.
W kariotypie człowieka znajdują się 23 pary chromosomów. Ostatnia para to tzw. chromosomy płci a pozostałe 22 pary to tzw. chromosomy autosomalne.
Kto się rodzi częściej? Chłopcy czy dziewczynki?
Komórki rozrodcze, czyli gamety zawierają po 23 chromosomy każda, z czego jeden jest chromosomem płci. Komórka rozrodcza żeńska (czyli komórka jajowa) zawsze zawiera chromosom X a komórka rozrodcza męska (czyli plemnik) może zawierać albo chromosom X albo Y. Płeć zależy więc od tego, jak połączą się gamety: czy X+X i wtedy z powstałej zygoty rozwinie się dziewczynka, czy X+Y i urodzi się chłopiec.
Co znajduje się w chromosomach płci X i Y?
W chromosomie Y do tej pory zidentyfikowano ponad 100 genów, które warunkują (określają) rozwój męskich cech płciowych. W chromosomie X zidentyfikowano ponad 1000 genów m.in. takie, które są odpowiedzialne za rozwój żeńskich cech płciowych, krzepnięcie krwi, funkcjonowanie komórek mięśniowych i inne.
Chromosom X pełni bardzo ważną funkcję, gdyż zawiera geny niezbędne do prawidłowego funkcjonowania zarówno kobiety jak i mężczyzny. Znajdują się w nim też geny zawierające cechy, które nie dotyczą bezpośrednio płci, dlatego nazywamy je cechami sprzężonymi z płcią.
Dlaczego mężczyźni chorują częściej?
Mężczyźni chorują częściej niż kobiety na choroby recesywne sprzężone z płcią. Do chorób tych zaliczamy m.in. hemofilię (zaburzenia krzepliwości krwi) oraz daltonizm (zaburzenia w rozpoznawaniu barw). Dlaczego tak się dzieje? Otóż u mężczyzn występuje tylko jeden chromosom X. Został on odziedziczony po matce. W tym chromosomie znajduje się tylko jeden allel każdego genu i bez różnicy, czy jest on dominujący czy recesywny, i tak się ujawni. Dlaczego? Ponieważ chromosom Y odziedziczony po ojcu nie ma odpowiadających mu alleli. Najprościej mówiąc, chromosomy X i Y nie są sobie równe, co widać na grafice poniżej.
Na skutek tego, że w chromosomach X i Y nie ma odpowiadających sobie alleli (wersji) genów mężczyzna, który odziedziczył po matce wadliwy allel niestety zachoruje 🙁
Dlaczego kobiety chorują rzadziej?
Z kolei u kobiety recesywne choroby sprzężone z płcią ujawnią się tylko wtedy, gdy jest ona homozygotą recesywną (aa), czyli odziedziczyła wadliwy allel zarówno po matce jak i po ojcu. Jeśli jednak odziedziczyła wadliwy allel tylko od jednego z rodziców (tzw. heterozygota Aa) – nie zachoruje, ale będzie nosicielką. A to oznacza, że może przekazać wadliwy recesywny allel swojemu potomstwu.