HIV to skrót oznaczający ludzki wirus nabytego niedoboru (upośledzenia) odporności (z ang. Human Immunodeficiency Virus). Zakażenie HIV oznacza, że w organizmie człowieka znajduje się wirus HIV, który mnoży się i niszczy układ odpornościowy zakażonej osoby. Wirus jest bardzo niebezpieczny, gdyż zakażenie nim może długo nie dawać żadnych objawów (średnio 10-12 lat). Osoba, która nie wie, że żyje z HIV, może zachorować na AIDS i może też zakażać innych.
Jak działa HIV?
HIV atakuje system odpornościowy człowieka, bez którego organizm nie jest w stanie się ochronić przed infekcjami i chorobami. Osoba zakażona HIV zaczyna zapadać na różne choroby, które dla zdrowego człowieka raczej nie stanowiłyby problemu, jednak przy nie działającym systemie odpornościowym stają się śmiertelnym zagrożeniem. Nieleczone zakażenie wirusem HIV wreszcie wywołuje AIDS, czyli zespół nabytego niedoboru (upośledzenia) odporności (z ang. Acquired Immunodeficiency Syndrome), które kończy się śmiercią.
| J. ANGIELSKI | J. POLSKI | |
| H | – Human | Ludzki |
| I | – Immunodeficiency | Wirus |
| V | – Virus | Nabytego niedoboru odporności |
Czy istnieje szczepionka na HIV?
Dziś jeszcze nie ma szczepionki przeciw HIV. Zakażenie wirusem jest nieuleczalne i bardzo niebezpieczne dla zdrowia i życia. Jedyną szansą dla osób zakażonych jest szybkie wykrycie wirusa, a następnie podjęcie leczenia antyretrowirusowego, dzięki któremu można żyć z HIV przez wiele lat.
Jak wykryć wirusa HIV?
Aby zbadać obecność wirusa, należy wykonać test przesiewowy. Wykonanie go to jedyny sposób sprawdzenia, czy jest się zakażonym HIV i osoby, które znalazły się choć raz w sytuacji sprzyjającej zakażeniu, powinny się przebadać.
Gdzie można wykonać taki test?
Test można zrobić w jednym z punktów konsultacyjno-diagnostycznych (PKD), adresy takich punktów dostępne są na stronie internetowej Krajowego Centrum do spraw AIDS. Test można wykonać bezpłatnie, bez skierowania od lekarza oraz anonimowo. Aby wykonać test, trzeba być osobą pełnoletnią. Przed wykonaniem testu odbywa się rozmowa z doradcą, który pomoże ustalić czy rzeczywiście wystąpiło ryzyko zakażenia i czy potrzebne jest badanie. Doradca udzieli też informacji dotyczących HIV i AIDS oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową.
Na czym polega test?
Test zwany testem przesiewowym polega na pobraniu przez pielęgniarkę niewielkiej ilości krwi. W niej poszukuje się antygenu wirusa oraz przeciwciał skierowanych przeciw wirusowi. Aby wykonać test, nie trzeba być na czczo. Wynik testu jest gotowy do odebrania najczęściej na drugi dzień lub po kilku dniach (w zależności od punktu).
Co oznacza ujemny wynik testu przesiewowego?
Wynik testu przesiewowego może być ujemny, czyli negatywny (albo niereaktywny). To oznacza, że w badanej krwi nie znaleziono przeciwciał przeciw wirusowi HIV, nie znaleziono też antygenu wirusa. Ważne jednak jest, w jakim odstępie czasu od możliwego momentu zakażenia wykonano test. Jeśli przez 12 tygodni przed testem nie było żadnych sytuacji, które mogłyby doprowadzić do zakażenia, to wynik ujemny oznacza, że badana osoba jest wolna od HIV. Jeżeli jednak nie minęło jeszcze 12 tygodni od ostatniej ryzykownej sytuacji, to wynik jest niepewny i trzeba powtórzyć badanie po upłynięciu tego czasu.
Co oznacza wynik dodatki testu przesiewowego?
Wynik dodatni, czyli pozytywny (lub reaktywny) oznacza, że w badanej krwi znaleziono przeciwciała przeciw wirusowi HIV oraz antygen wirusa. Jednak dodatni wynik testu przesiewowego nie jest ostatecznym wynikiem. Konieczne jest wykonanie tzw. testu potwierdzenia (Western blot). Taki test można wykonać tylko w kilku specjalistycznych laboratoriach w Polsce. Test ten jest potrzebny, gdyż może być tak, że osoba niezakażona HIV otrzymała wynik fałszywie dodatni w teście przesiewowym. Przyczynami zafałszowania wyniku mogą być np. ciąża, ostre infekcje wirusowe, szczepienia, choroby autoimmunologiczne i inne.
Nie należy wykonywać testu potwierdzenia bez wcześniejszego wykonania testu przesiewowego!
Co oznacza dodatki wynik testu potwierdzenia?
Dodatni wynik testu potwierdzenia oznacza, że u badanej osoby rozpoznano zakażenie HIV. W tym przypadku należy natychmiast zgłosić się do poradni prowadzącej leczenie ARV (antyretrowirusowe). Rejestracja w poradni nie wymaga skierowania, a lista placówek znajduje się na stronie internetowej www.aids.gov.pl.
Dlaczego warto zrobić test w kierunku HIV?
Dzięki testowi można poznać swój status serologiczny. Jeśli okaże się, że wynik testu był dodatni, rozpoczyna się leczenie, które może uchronić przed pełnoobjawowym AIDS. Regularne przyjmowanie leków pozwala osobom zakażonym HIV żyć podobnie długo, jak ludziom niezakażonym. Dzięki leczeniu mogą oni prowadzić w miarę normalny tryb życia. Wiedząc o HIV można zadbać o własne zdrowie oraz swoich bliskich. Jeśli przyszli rodzice wiedzą o zakażeniu, mogą uchronić przed nim dziecko.
Jak można się zarazić wirusem HIV?
Wirus HIV przenosi się trzema drogami:
- przez kontakty seksualne;
- przez krew – gdy zakażona krew dostanie się na skórę lub na błonę śluzową, która jest uszkodzona np. do oka, nosa, jamy ustnej, na narządy płciowe lub zostanie wstrzyknięta podczas używania wspólnych z innymi igieł i strzykawek;
- podczas ciąży, porodu lub karmienia piersią z zakażonej HIV matki na jej dziecko – dlatego kobiety planujące ciążę lub będące w ciąży powinny wykonać test w kierunku HIV (ginekolog ma obowiązek zaproponować to badanie), test powinien zrobić też przyszły ojciec.
Jak uniknąć zakażenia wirusem HIV?
Aby uniknąć zakażenia, trzeba zachować szczególną ostrożność i trzeba wiedzieć, jakie są drogi zakażenia. Należy przede wszystkim:
- używać tylko własnych przyborów kosmetycznych np. żyletek i sprzętu golenia, czy depilacji;
- przekłuwać uszy, wykonywać zabiegi kosmetyczne i tatuaże tylko w specjalistycznych gabinetach;
- używać jednorazowy sterylnych igieł i strzykawek;
- unikać narkotyków i uważać, żeby ktoś ci ich nie podał;
- być wiernym partnerowi/partnerce i wymagać wierności;
Jak nie można się zakazić wirusem?
Wbrew mitom krążącym w społeczeństwie, wirus HIV nie przenosi się z osoby na osobę w normalnych codziennych kontaktach. Nie zakazimy się poprzez:
- kontakt z łzami, śliną czy potem osoby z HIV;
- kaszel czy kichanie;
- uprawianie sportów np, korzystanie z basenu;
- korzystanie z tej samej toalety, czy sprzętów kuchennych;
- przytulanie osoby zakażonej HIV;
- wspólne mieszkanie z osobą zakażoną.
Co zrobić w sytuacji zagrażającej zakażeniem?
W sytuacji narażenia na zakażenie HIV należy natychmiast zgłosić się do szpitala zakaźnego prowadzącego terapię antyretrowirusową. Lista szpitali jest dostępna na stronie www.aids.gov.pl w zakładce „Sytuacje nagłe/Ekspozycja na HIV”. Im szybciej przyjmie się leki antyretrowirusowe (najlepiej w ciągu 2–3 godzin po zdarzeniu), tym większa szansa na uniknięcie zakażenia. Profilaktyka jest najbardziej skuteczna, jeśli zostanie wdrożona do 48 godzin od zdarzenia! Koszt profilaktyki finansuje program zdrowotny Ministerstwa Zdrowia „Leczenie antyretrowirusowe osób żyjących z HIV w Polsce”. W innych sytuacjach istnieje możliwość otrzymania pełnopłatnej profilaktyki poekspozycyjnej, jeśli lekarz pracujący w jednym ze wskazanych szpitali wystawi receptę. Koszt postępowania po ekspozycji zawodowej pokrywa pracodawca lub zlecający pracę.
Osoby zakażone HIV a prawa człowieka
W Europie liczba osób zarażonych wirusem HIV stale rośnie, szczególnie w krajach sąsiadujących z Unią Europejską. W państwach unii jest dostępne skuteczne leczenie, na skutek czego na AIDS umiera niewiele osób. Na całym świecie liczba osób umierających z powodu AIDS ciągle wzrasta, a osoby z HIV bardzo często cierpią z powodu odrzucenia społecznego. Mimo tego, że osoby zakażone mają takie sama prawa jak osoby zdrowe, powszechna jest stygmatyzacja i dyskryminacja wobec osób chorych.
Osoby chore mają między innymi:
- prawo do badań diagnostycznych – w punktach Konsultacyjno – Diagnostycznych, finansowanych przez Ministerstwo Zdrowia, można bezpłatnie otrzymać poradę lekarską i wykonać testy na obecność wirusa HIV. Jedno i drugie odbywa się tylko i wyłącznie za zgodą pacjenta.
- prawo do opieki medycznej – osoby zakażone wirusem HIV mają prawo do opieki medycznej. Lekarz, do którego zgłosi się osoba zakażona, nie ma prawa odmówić pomocy medycznej związanej z HIV i AIDS, ani innych badań czy świadczeń profilaktycznych. Chory ma prawo wybrać specjalistyczną placówkę, w której chce się leczyć.
- prawo do informacji – osoba zakażona ma prawo do uzyskiwania od lekarza informacji o swoim stanie zdrowia, rokowaniach, metodach i przebiegu leczenia, skutkach ubocznych leków.
- prawo do prywatności – chory może, ale nie musi mówić lekarzowi o zakażeniu HIV. Jeśli lekarz zostanie poinformowany, ma obowiązek dochowania tajemnicy. Tajemnica lekarska obowiązuje nawet po śmierci pacjenta. W wyjątkowych sytuacjach po potwierdzeniu słuszności diagnozy, istnieje możliwość ujawnienia przez lekarza informacji o zakażeniu HIV nielicznym osobom. Chodzi o bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia innych ludzi – np. osób, które z nim mieszkają, partnerów seksualnych, personelu medycznego udzielającego pomocy osobie zakażonej HIV bądź chorej na AIDS (szczególnie jeśli mają bezpośredni kontakt z pacjentem, pobierają od pacjenta materiał biologiczny do badań).
- prawo do normalnego życia – osoby zakażone HIV i chore na AIDS mają prawo studiować, uprawiać sport, uczestniczyć w życiu publicznym, głosować podczas wyborów. Mają prawo korzystać ze wszystkich placówek państwowych, kin, teatrów, urzędów, miejsc, w których udziela się pomocy psychologicznej i socjalnej.
- prawo do podróżowania – w krajach Unii Europejskiej nie ma większych trudności związanych z podróżowaniem. Przed wyjazdem warto wykupić Europejską Kartę Ubezpieczenia Zdrowotnego (EKUZ).
W niektórych krajach Azji i Afryki wprowadzono ograniczenia dotyczące możliwości wjazdu bądź długości pobytu. Planując wyprawę warto wcześniej to sprawdzić w bazie „The Global Dabase on HIV related travel restrictions”.